Dyrektywa CSDDD - nowe obowiązki dla przedsiębiorstw

Beata Kozyra, Dyrektor ds. ESG, Grant Thornton Frąckowiak

Dyrektywa w sprawie należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw.

Corporate Sustainability Due Diligence Directive

Od 2-3 lat co chwilę słyszymy o wdrożeniu lub zapowiedzi wdrożenia nowej dyrektywy w kontekście zrównoważonego rozwoju. NFRD(1), CSRD(2), ESG(3), ESRS(4) to akronimy, które coraz częściej przewijają się w publikacjach, social mediach, kongresach czy konferencjach, a przede wszystkim w regulacjach tak w UE, jak i w Polsce.

Duże spółki notowane na giełdzie już jakiś czas temu musiały zapoznać się z większością ww. wymienionych regulacji, duże spółki nie giełdowe będą musiały zrobić to już wkrótce.

W ostatnim czasie w przestrzeni publicznej pojawił się również nowy akronim CSDDD (a nawet CS3D), za którym ukrywa się Corporate Sustainability Due Diligence Directive – Dyrektywa w sprawie należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw.

Dyrektywa ta nie powinna jednak stanowić dużego zaskoczenia. 23 lutego 2022 r. Komisja UE przyjęła bowiem wniosek dotyczący dyrektywy CSDDD, a 1 grudnia 2022 r. Rada UE przyjęła stanowisko negocjacyjne, które opisywało główne kwestie kompromisowe oraz zawierało uzgodniony tekst projektu dyrektywy – w j. angielskim oraz tłumaczenie na język polski, które będzie jeszcze poddawane korektom.

Negocjacje trwały dosyć długo, ale właśnie niedawno zostały zakończone i ostatecznie osiągnięto porozumienie w sprawie Dyrektywy CSDDD. Kolejnym krokiem jest uzyskanie zgody posłów Parlamentu Europejskiego.

Należyta staranność

Generalnie pojęcie należytej staranności funkcjonuje już od dawna m.in. na rynku kapitałowym, dzisiaj jednak zostało ono zaktualizowane o kwestie zrównoważonego rozwoju.

Warto w tym miejscu przybliżyć pojęcie należytej staranności (due diligence) w działalności przedsiębiorstw w odniesieniu do praw człowieka, które zdefiniowane zostało w przyjętych w 2011 r. Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka. W tym samym roku definicję należytej staranności wprowadziła również OECD w nowelizacji Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych.

Zgodnie z podejściem zaproponowanym przez ONZ i OECD należytą staranność należy rozumieć jako proces identyfikacji faktycznych i potencjalnych negatywnych skutków prowadzonej przez siebie działalności na społeczeństwo i środowisko, a także zapobiegania negatywnym skutkom powstającym (lub mogącym powstać) w wyniku ich działalności oraz mitygacji tych negatywnych skutków.

W 2018 r. OECD wypracowała szczegółowe Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej, które stanowią praktyczne wsparcie dla przedsiębiorstw w wdrażaniu Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, gdyż zawierają wyjaśnienia, wskazówki i przykłady ilustrujące należytą staranność.

Cel dyrektywy
Nadrzędnym celem CSDDD jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności przedsiębiorstw dla poszanowania praw człowieka i kwestii środowiskowych.

W jaki sposób Dyrektywa ma w tym pomóc? Z jednej strony poprzez wymuszenie, ale z drugiej wspieranie zrównoważonych i odpowiedzialnych zachowań przedsiębiorstw oraz budowanie świadomości i zakorzenienie idei praw człowieka i ochrony środowiska w szeroko pojętej działalności firm.

Nowe przepisy mają zagwarantować, że przedsiębiorstwa będą monitorować i reagować na negatywne skutki swoich działań, w tym w swoich łańcuchach wartości

Co się zmieni po wprowadzeniu dyrektywy?

wprowadzony zostanie obowiązek należytej staranności w odniesieniu do poszanowania praw człowieka i kwestii środowiskowych dla firm zobligowanych do sporządzania oświadczeń/sprawozdań zrównoważonego rozwoju (raportów ESG)
obowiązek należytej staranności będzie odnosić się do działalności własnej przedsiębiorstw, działalności jednostek zależnych oraz do tzw. łańcucha działalności („chain of activities” – pojęcie zaproponowane w „podejściu ogólnym” będące kompromisem pomiędzy „łańcuchem wartości”, a „łańcuchem dostaw”),
powinna się zwiększyć odpowiedzialność i rozliczalność przedsiębiorstw za negatywne skutki prowadzonej przez nie działalności,
powinna się poprawić dostępność do środków ochrony prawnej dla osób dotkniętych negatywnymi skutkami mającymi wpływ na prawa człowieka i kwestie środowiskowe, powstałymi w wyniku działalności przedsiębiorstw,
wprowadzone zostaną przepisy dotyczące odpowiedzialności za naruszenie obowiązku w zakresie należytej staranności.

Zgodnie z projektem dyrektywy państwa członkowskie będą w obowiązku wdrożyć szereg działań wspierających przedsiębiorstwa. W ramach tych działań przewiduje się stworzenie specjalnych stron internetowych, platform lub portali, których głównym celem ma być udzielanie informacji przedsiębiorstwom i partnerom, z którymi przedsiębiorstwa utrzymują stałe relacje biznesowe w ramach łańcuchów dostaw oraz wspierania ich w podejmowanych przez nie staraniach służących spełnieniu obowiązków wynikających z niniejszej dyrektywy.

Obowiązki przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa objęte raportowaniem zrównoważonego rozwoju są lub wkrótce będą zobowiązane do dołożenia należytej staranności w zakresie praw człowieka i wpływu na środowisko w swojej działalności, działalności swoich spółek zależnych oraz w łańcuchu działalności partnerów biznesowych zgodnie z Dyrektywa CSDDD. Regulacje dyrektywy nawiązują do kluczowych elementów licznych ram i działań tworzonych w ciągu ostatnich czterdziestu lat. Należą do nich m.in. Wytyczne ONZ dotyczące praw człowieka, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, Trójstronna deklaracja zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) oraz Prawa dziecka i zasady prowadzenia działalności gospodarczej.

Które przedsiębiorstwa zostaną objęte dyrektywą?

Dyrektywa będzie dotyczyć zarówno przedsiębiorstw z krajów UE, ale także przedsiębiorstw spoza UE, i będą to:

przedsiębiorstwa, które w ostatnim roku obrotowym, za który sporządzono roczne sprawozdanie finansowe, zatrudniały średnio ponad 500 pracowników, a ich przychody netto ze sprzedaży w skali światowej przekraczały 150 mln EUR;
przedsiębiorstwa, które nie osiągnęły progów wskazanych powyżej, ale zatrudniały średnio ponad 250 pracowników i w ostatnim roku obrotowym, za który sporządzono roczne sprawozdanie finansowe, osiągnęły przychody netto w skali światowej w wysokości ponad 40 mln EUR, pod warunkiem, że co najmniej 50 % tych przychodów netto ze sprzedaży uzyskano w jednym lub kilku wskazanych w projekcie sektorach, m.in.: produkcja wyrobów tekstylnych, rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo oraz wydobycie surowców mineralnych (pełna lista w art. 2 ust. 1 lit (b)).

W przypadku przedsiębiorstw spoza UE kryterium podlegania przepisom dyrektywy jest związane z generowanym obrotem netto w UE i nie opiera się na liczbie pracowników. Dyrektywa będzie dotyczyła przedsiębiorstw z krajów trzecich, które:

wygenerowały w UE obrót netto w wysokości ponad 150 mln EUR w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy; lub
wygenerowały w UE obrót netto w wysokości ponad 40 mln EUR, ale nie więcej niż 150 EUR mln euro w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy, pod warunkiem że wygenerowano co najmniej 20 mln EUR w jednym lub kilku wskazanych w projekcie sektorach.

Jeżeli spółka spoza UE spełnia kryterium dotyczące obrotu netto generowanego w UE, będzie podlegać dyrektywie o należytej staranności, niezależnie od tego, czy posiada oddział czy spółkę zależną w UE.

Małe i średnie przedsiębiorstwa nie będą bezpośrednio objęte regulacjami wynikającymi z CSDDD, ale wejście w życie dyrektywy będzie miało w efekcie również oddziaływanie na sektor MŚP. MŚP, będąc w łańcuchach dostaw firm podlegających CSDDD, aby się w nim utrzymać, będą musiały poradzić swoje działalności zgodnie z dyrektywą i przekazywać informacje na ten temat swoim kontrahentom.

W podejściu ogólnym Rady wprowadzono stopniowe podejście do stosowania zasad określonych w dyrektywie (art. 30 dot. transpozycji). Przez 3 lata od wejścia w życie Dyrektywy przepisy miałyby zastosowanie do największych przedsiębiorstw z UE, które zatrudniają ponad 1000 pracowników i mają 300 mln EUR światowego obrotu netto, a w przypadku przedsiębiorstw spoza UE, 300 mln EUR obrotu netto wygenerowanego w UE. Po 4 i 5 latach od wejścia w życie dyrektywy, przepisy objęłyby kolejne grupy przedsiębiorstw. Należy jednak pamiętać, iż na chwilę obecną dostępny jest jedynie projekt Dyrektywy i zanim CSDDD wejdzie w życie pewne kwestie mogą ulec zmianie.

Co wynika z CSDDD dla przedsiębiorstw?

Dyrektywa obliguje firmy m.in. do:

uwzględniania kwestii należytej staranności w strategii i politykach przedsiębiorstw oraz zarządzaniu ryzykiem (art. 5),
identyfikacji, analizy i priorytetyzacji rzeczywistych oraz potencjalnych negatywnych skutków w obszarze społecznym i środowiskowym wynikających działalności przedsiębiorstw (art. 6),
zapobiegania potencjalnym negatywnym skutkom (art. 7),
mitygacji faktycznych negatywnych skutków (art. 8),
wdrożenia procedur skargowych umożliwiających złożenie skarg w przypadku uzasadnionych obawy dotyczących faktycznych lub potencjalnych negatywnych skutków działalności przedsiębiorstw dla poszanowania praw człowieka i kwestii środowiskowych w zakresie działalności głównej przedsiębiorstw, działalności ich jednostek zależnych oraz w ich aktywności (art. 9),
publikowania na swojej stronie internetowej sprawozdania rocznego w odniesieniu do kwestii objętych dyrektywą (art. 11),
ponoszenia odpowiedzialności za szkody, które powstaną w wyniku negatywnych skutków działalności przedsiębiorstw, w tym odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorstw (art. 22).

Co CSDDD oznacza dla zarządów spółek objętych dyrektywą?

Obowiązki te obejmują tworzenie i nadzorowanie wdrażania procesów należytej staranności w przedsiębiorstwie oraz włączenie należytej staranności do strategii korporacyjnej.

Należy również pamiętać, że spółki objęte Dyrektywą będą również musiały przygotować oświadczenie / sprawozdanie zrównoważonego rozwoju (zgodnie z wymogami należytej staranności), które będzie jednym z elementów sprawdzania z działalności zarządu i będzie składane wraz ze poświadczonym przez organy zarządcze sprawozdaniem finansowym spółki po zamknięciu roku obrotowego.

Nadzór i sankcje

Zgodnie z projektem Dyrektywy państwa członkowskie będą zobowiązane do powołania odpowiednich organów nadzorczych (art. 17), które będą mogły m.in. (art. 18):

wszcząć postępowanie wyjaśniające z urzędu,
przeprowadzać inspekcje,
wyznaczać przedsiębiorstwom odpowiednie terminy na podjęcie działań zaradczych,
nakazać zaprzestania naruszeń przepisów krajowych przyjętych na podstawie dyrektywy, powstrzymania się od ponownego podejmowania danego zachowania oraz podjęcia działań zaradczych,
nałożyć kary pieniężne na przedsiębiorstwa (art. 20).

Dyrektywa w sprawie należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw to kolejne unijne regulacje kaskadowane na kraje członkowskie, które narzucane się polskim przedsiębiorcom. Presja regulacyjna jest bardzo duża i, czy nam się to podoba czy nie, będziemy musieli się do tych przepisów dostosować. Dodatkowym wyzwaniem jest to, że nastąpiła kumulacja regulacji związanych ze zrównoważonym rozwojem: CSRD, ESG, ESRS, CSDDD i rzadko które firmy są w stanie samodzielnie je wdrożyć.

Warto więc rozejrzeć się za doradcą, który wesprze przedsiębiorstwo w implementacji tak wielu aktów i norm prawnych oraz wytycznych związanych ze zrównoważonym rozwojem i raportowaniem. I nie warto z tym zwlekać. Proces przygotowania firmy do „zrównoważonego funkcjonowania” jest bardzo długi i może trwać, w zależności od wielkości spółki, nawet kilkanaście miesięcy.