Aby zagwarantować prawo do równowagi między życiem zawodowym a prywatnym we wszystkich państwach członkowskich, Komisja Europejska podjęła decyzję o kontynuowaniu postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko Belgii, Czechom, Irlandii, Grecji, Hiszpanii, Francji, Chorwacji, Cyprowi, Luksemburgowi, Austrii i Słowenii, przesyłając im uzasadnione opinie w związku z niedopełnieniem obowiązku zgłoszenia krajowych środków w pełni transponujących przepisy UE ustanawiające prawa rodziców i opiekunów w zakresie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym.
Nowe prawa rodziców i opiekunów w UE
Dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym stanowi przełom dla rodziców i opiekunów. Ułatwia ona godzenie życia rodzinnego i zawodowego poprzez ustanowienie minimalnych standardów w zakresie uprawnień do urlopów, takich jak urlop ojcowski, rodzicielski i opiekuńczy. Przewidziano w nim również prawo do ubiegania się o elastyczną organizację pracy dla rodziców i opiekunów. Te nowe przepisy pomagają ludziom rozwijać karierę zawodową i prowadzić życie rodzinne, a jednocześnie poprawiają ich ogólny dobrostan. Jego celem jest poprawa równowagi między życiem zawodowym a prywatnym dla wszystkich oraz ułatwienie rodzicom i opiekunom zarządzania ich obowiązkami.
Dyrektywa przewiduje następujące prawa:
- urlop ojcowski: ojcowie mają prawo do co najmniej dziesięciu dni roboczych urlopu ojcowskiego w okresie narodzin dziecka. Urlop ojcowski powinien być płatny co najmniej na poziomie świadczenia chorobowego;
- urlop rodzicielski: każdy rodzic ma prawo do co najmniej czterech miesięcy urlopu rodzicielskiego, z czego dwa miesiące są płatne i nie podlegają przeniesieniu. Rodzice mogą wystąpić z wnioskiem o skorzystanie z urlopu w elastycznej formie, w pełnym, niepełnym wymiarze czasu pracy lub w segmentach;
- urlop opiekuńczy: wszyscy pracownicy świadczący osobistą opiekę lub wsparcie krewnemu lub osobie mieszkającej w tym samym gospodarstwie domowym mają prawo do co najmniej pięciu dni roboczych urlopu opiekuńczego rocznie;
- elastyczna organizacja pracy: wszyscy pracujący rodzice dzieci w wieku do ośmiu lat oraz wszyscy opiekunowie mają prawo zwrócić się o skrócenie czasu pracy, elastyczny czas pracy i elastyczność w miejscu pracy.
W Polsce zmiany powiązane z powyższymi prawami weszły w życie 26 kwietnia br. i poszczególne z nich przedstawiają się następująco:
- Elastyczny rozkład czasu pracy: pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia może złożyć wniosek o zastosowanie elastycznej organizacji pracy. Musi to zrobić w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. Rozpatrując wniosek pracownika o elastyczną organizację pracy, uwzględnić należy potrzeby pracownika, jak i potrzeby i możliwości pracodawcy – w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Jako elastyczną organizację pracy rozumie się między innymi: obniżenie wymiaru etatu, pracę zdalną czy system pracy weekendowej.
- Dodatkowa ochrona pracowników przed zwolnieniem w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego: pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem, a nawet czynić przygotowań do zwolnienia pracownika w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego, od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie do dnia zakończenia urlopu macierzyńskiego lub jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub jego części, urlopu ojcowskiego lub jego części, a także urlopu rodzicielskiego lub jego części.
- Urlop rodzicielski: pracownik może składać, w postaci papierowej lub elektronicznej, wnioski w sprawie: rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, udzielania części urlopu macierzyńskiego pracownikowi ‒ ojcu albo innemu członkowi najbliższej rodziny, udzielania urlopu rodzicielskiego oraz urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz zwolnienia od pracy dla pracowników wychowujących dziecko do 14 lat.
- Wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego: pracownicy będący rodzicami dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do: 41 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 43 tygodni – w przypadkach porodu mnogiego. Każdemu z pracowników rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, a prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.
- Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy: Jeżeli pracownik będący rodzicem dziecka łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u swojego pracodawcy, to wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu.
Komisja wzywa państwa członkowskie do przestrzegania tych zasad
Po przyjęciu dyrektywy w 2019 r. państwa członkowskie miały czas do 2 sierpnia 2022 r. na jej wdrożenie do prawa krajowego. 21 września 2022 r. Komisja skierowała do 19 państw członkowskich wezwanie do usunięcia uchybienia w związku z brakiem powiadomienia o krajowych środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy do ich prawa krajowego. Po przeanalizowaniu odpowiedzi Komisja stwierdziła, że dyrektywa nadal nie została w pełni transponowana w 11 państwach członkowskich.
Kontekst
UE opracowała szereg aktów ustawodawczych ustanawiających minimalne prawa dotyczące łączenia pracy z obowiązkami rodzinnymi. Dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym jest jednym z elementów Planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych mającego na celu dalsze wdrażanie zasad w nim zawartych. Nowe przepisy uzupełniają prawa wynikające z dyrektywy 92/85 w sprawie pracownic w ciąży, zgodnie z którymi kobiety mają prawo do co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, przy czym co najmniej dwa są obowiązkowe. Urlop macierzyński jest kompensowany co najmniej na poziomie krajowego wynagrodzenia chorobowego.
Dyrektywa idzie w parze z europejską strategią w dziedzinie opieki, której celem jest zapewnienie przystępnych cenowo i dostępnych usług opiekuńczych wysokiej jakości w całej Unii Europejskiej oraz poprawa sytuacji zarówno osób korzystających z opieki, jak i opiekunów – zawodowych lub nieformalnych.
Przydatne linki:
- Dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym
- Dyrektywa 92/85
- Europejska strategia w dziedzinie opieki
- Kodeks pracy
Źródło: Komisja Europejska/ biznes.gov.pl
