29 lutego br. Komisja Europejska przyjęła dwa akty prawne, które pozwolą utorować Polsce drogę do uzyskania do 137 mld euro ze środków UE. Akty te odnoszą się do reform w zakresie praworządności, które Polska przyjęła, oraz do nowszych i natychmiastowych działań podjętych w celu realizacji kamieni milowych służących wzmocnieniu niezależności sądów.
W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) Komisja zakończyła wstępną ocenę pierwszego wniosku Polski o płatność. Komisja stwierdza, że Polska osiągnęła w zadowalający sposób dwa „nadrzędne kamienie milowe”, aby wzmocnić istotne aspekty niezależności polskiego sądownictwa poprzez reformę systemu dyscyplinarnego dla sędziów. W zadowalający sposób zrealizowała również kolejny ważny etap, zobowiązując Polskę do korzystania z Arachne, narzędzia informatycznego wspierającego systemy audytu i kontroli państw członkowskich i zapewniającego w związku z tym niezbędne zabezpieczenia przed nadużyciami finansowymi.
Po zatwierdzeniu przez państwa członkowskie, wspomniana ocena Komisji umożliwi wypłatę Polsce 6,3 mld euro (po odliczeniu płatności zaliczkowych) w nadchodzących tygodniach, z łącznej kwoty do 59,8 mld euro środków z RRF.
W następstwie powyższych reform Komisja uznała również, że Polska spełnia obecnie warunek podstawowy związany z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej, umożliwiając Polsce dostęp do 76,5 mld EUR na programy finansowania w ramach polityki spójności na lata 2021–2027, europejskiej polityki morskiej, rybołówstwa i akwakultury oraz w obszarze spraw wewnętrznych.
Komisja przyjęła również zobowiązanie rządu polskiego do zajęcia się utrzymującymi się od dawna obawami dotyczącymi praworządności, wykraczającymi również poza kwestie dotyczące systemu dyscyplinarnego dla sędziów, zgodnie z zaleceniami Komisji. Na posiedzeniu Rady do Spraw Ogólnych 20 lutego 2024 r. władze polskie przedstawiły plan działania na rzecz praworządności w Polsce w celu rozwiązania kwestii podniesionych przez Komisję w ramach procedury przewidzianej w art. 7 ust. 1.
Środki mające na celu zwiększenie niezależności sądów
Komisja stwierdziła, że w następstwie środków wprowadzonych w okresie od czerwca 2022 r. do lutego 2024 r. system odpowiedzialności dyscyplinarnej mający zastosowanie do polskich sędziów został kompleksowo zreformowany. Środki przyjęte przez władze polskie mają wzmocnić istotne aspekty niezależności sądownictwa w Polsce, co wpłynie na poprawę klimatu inwestycyjnego w tym kraju:
- Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego została zniesiona i zastąpiona przez niezależny i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przyjętą 9 czerwca 2022 r., tj. Izbę Odpowiedzialności Zawodowej (ustawa z czerwca 2022 r.).
- Zreformowano system odpowiedzialności dyscyplinarnej i wprowadzono zabezpieczenia, tak aby sędziowie nie ponosili już odpowiedzialności dyscyplinarnej za treść swoich wyroków lub za stosowanie prawa Unii. Cel ten osiągnięto w drodze ustawy z czerwca 2022 r. oraz zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z lutego 2024 r. określającego ramy powoływania komisarzy dyscyplinarnych ad hoc, które umożliwia umorzenie nieuzasadnionego postępowania dyscyplinarnego.
- Wszyscy sędziowie, których dotyczą orzeczenia Izby Dyscyplinarnej, mieli prawo do rozpatrzenia ich sprawy przez nową Izbę Sądu Najwyższego w jasno określonym terminie i na podstawie nowego systemu określonego w ustawie z czerwca 2022 r. Wszyscy sędziowie, którzy zostali niesłusznie zawieszeni, zostali przywróceni do pracy.
Ponadto w przedstawionym przez Polskę planie działania wyraźnie potwierdzono jej zobowiązanie do przestrzegania pierwszeństwa prawa Unii i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE). Obejmuje to wyrok TSUE z 5 czerwca 2023 r. (sprawa C-204/21), w którym stwierdzono, że niektóre przepisy polskiej ustawy o przewinieniu dyscyplinarnym sędziów naruszają prawo UE, co zobowiązuje wszystkie organy krajowe, a w szczególności wszystkie sądy krajowe, do odstąpienia od stosowania tych przepisów.
Torowanie drogi do płatności w wysokości do 59,8 mld EUR w ramach funduszy RRF
Po wstępnej ocenie pierwszego wniosku o płatność złożonego przez Polskę w dniu 15 grudnia 2023 r. Komisja uznała, że Polska osiągnęła w zadowalający sposób 37 kamieni milowych i jedną wartość docelową określone w decyzji wykonawczej Rady zatwierdzającej polski KPO. Obejmuje ona dwa „nadrzędne kamienie milowe” mające na celu wzmocnienie ważnych aspektów niezależności sądownictwa oraz jeden związany z audytem i kontrolą. Aby zapewnić skuteczną ochronę interesów finansowych Unii, te trzy kamienie milowe muszą zostać zrealizowane przed dokonaniem jakiejkolwiek płatności w następstwie wniosku o płatność. Wstępna ocena Komisji z dnia 29 lutego br. toruje drogę do wypłaty 59,8 mld euro w ramach RRF (25,3 mld euro w formie dotacji i 34,5 mld euro w formie pożyczek), tj.:
- uruchamiając procedurę wypłaty pierwszego wniosku Polski o płatność w wysokości 6,3 mld EUR (po odliczeniu płatności zaliczkowych), a także:
- dalsze wypłaty z ogólnych środków z RRF, pod warunkiem osiągnięcia w zadowalający sposób kamieni milowych i wartości docelowych określonych w planie, do końca 2026 r.
Pierwszy wniosek o płatność złożony przez Polskę obejmuje również istotne etapy realizacji 25 ambitnych reform i pięciu kluczowych inwestycji. Środki te mają na celu poprawę odporności i konkurencyjności jej gospodarki, przyspieszenie zielonej energii i transformacji cyfrowej, a także wspieranie zdrowia i czystej mobilności. Jednym z największych środków przewidzianych w polskim planie, o wartości 1,4 mld EUR, jest inwestycje w sektorze rolnym. Wsparcie trafia już również do tysięcy rolników i rybaków, a także MŚP w sektorze rolnym, aby pomóc im w rozwoju i modernizacji produkcji oraz wejściu na nowe rynki.
Innym sztandarowym działaniem jest reforma mająca na celu ułatwienie inwestycji w budowę lądowych farm wiatrowych oraz przeprojektowanie Krajowego Programu Ochrony Powietrza w celu poprawy jakości powietrza w Polsce.
Spełnienie historycznego warunku podstawowego określonego w Karcie UE daje Polsce dostęp do kwoty 76,5 mld EUR z funduszy UE.
Warunki podstawowe to warunki wstępne, które państwa członkowskie muszą spełnić, aby zapewnić skuteczne i wydajne wykorzystanie funduszy objętych zarządzaniem dzielonym na podstawie rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów.
Po przeprowadzeniu dogłębnej oceny Komisja stwierdziła, że Polska wdrożyła niezbędne środki w celu zapewnienia istnienia mechanizmów i ustaleń, które pozwolą na przestrzeganie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w ramach programów już w fazie projektowania i przez cały okres ich realizacji.
W momencie zatwierdzania programów w 2022 r. sama Polska wskazała w swojej samoocenie, że ten warunek podstawowy nie został spełniony. Komisja przyjęła do wiadomości tę ocenę w swoich decyzjach o zatwierdzeniu polskich programów.
Aby zaradzić niedociągnięciom stwierdzonym w ramach tego horyzontalnego warunku podstawowego Karty UE, Polska wprowadziła szereg środków:
- Polska wprowadziła skuteczne rozwiązania instytucjonalne i proceduralne w celu zapewnienia zgodności z Kartą na wszystkich etapach programowania i wdrażania programów finansowania polityki spójności, europejskiej polityki morskiej, rybołówstwa i akwakultury oraz w obszarze spraw wewnętrznych. Role i obowiązki są jasno określone w odniesieniu do takich organów jak Rzecznik Praw Człowieka i koordynatorzy ds. Karty. Wprowadzono również skuteczny mechanizm składania skarg i mechanizmy sprawozdawcze;
- Polska zajęła się kwestiami niezależności sądownictwa poprzez reformę systemu dyscyplinarnego sędziów. Ponadto polskie sądy mogą wszczynać postępowania sprawdzające, czy sędzia spełnia wymogi niezawisłości wynikające z art. 19 TUE dotyczącego praworządności.
Reformy te i podjęta w litym pozytywna decyzja oznaczają, że Polska może rozpocząć ubieganie się o zwrot kosztów inwestycji w ramach programów, które otrzymują około 76,5 mld euro z programów finansowania polityki spójności, polityki morskiej i rybołówstwa oraz w obszarze spraw wewnętrznych na lata 2021–2027.
Państwa członkowskie muszą zapewnić spełnienie horyzontalnych i tematycznych warunków podstawowych w całym okresie programowania 2021–2027. Podobnie jak w przypadku wszystkich państw członkowskich, Komisja będzie ściśle i stale monitorować stosowanie przez Polskę wprowadzonych środków, przede wszystkim za pośrednictwem komitetów monitorujących, zainteresowanych stron, rocznych spotkań w sprawie przeglądu realizacji celów i sprawozdań oraz audytów.
Jeżeli Komisja stwierdzi w dowolnym momencie, że którykolwiek z warunków podstawowych nie jest już spełniony, zwrot powiązanych wydatków zostanie zawieszony.
Polska przyłączy się do Prokuratury Europejskiej
Tego samego dnia Komisja przyjęła również decyzję potwierdzającą udział Polski w Prokuraturze Europejskiej (EPPO). W następstwie wniosku przesłanego Komisji przez Polskę Prokuratura Europejska będzie właściwa do prowadzenia postępowań przygotowawczych i wnoszenia i popierania oskarżeń w sprawie przestępstw naruszających interesy finansowe Unii popełnionych w Polsce po dniu 1 czerwca 2021 r. Polska stanie się częścią Prokuratury Europejskiej z dniem wejścia w życie decyzji Komisji. Prokuratura Europejska będzie mogła rozpocząć działalność i dochodzenia w Polsce dwadzieścia dni po powołaniu przez Radę prokuratora europejskiego z Polski.
Kontekst
- Plan odbudowy i zwiększania odporności Polski
Polski plan odbudowy zostanie sfinansowany z 59,8 mld euro w formie pożyczek i dotacji. Do tej pory Polska otrzymała 5,1 mld EURw ramach płatności zaliczkowych związanych ze środkami REPowerEU w ramach RRF. W odniesieniu do pierwszego wniosku Polski o płatność w wysokości 6,3 mld EUR (po odliczeniu płatności zaliczkowych) Komisja przesłała pozytywną wstępną ocenę osiągnięcia przez Polskę w zadowalający sposób 37 kamieni milowych i jednej wartości docelowej wymaganej dla tej pierwszej płatności do Komitetu Ekonomiczno- Finansowego (EFC), który ma cztery tygodnie na wydanie opinii. Płatność na rzecz Polski może nastąpić po wydaniu opinii przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy oraz po przyjęciu przez Komisję decyzji w sprawie płatności.
- Reformy praworządności i procedura przewidziana w art. 7 ust. 1
Polska wyraziła gotowość do zajęcia się utrzymującymi się od dawna obawami dotyczącymi praworządności i zobowiązała się do pracy na podstawie zaleceń Komisji. W tym celu władze polskie przedstawiły Radzie do Spraw Ogólnych w dniu 20 lutego plan działania w celu rozwiązania kwestii podniesionych przez Komisję w ramach trwającej procedury przewidzianej w art. 7 ust. 1. Chociaż procedura przewidziana w art. 7 ust. 1 jako taka nie jest bezpośrednio związana z dwoma przyjętymi 29 lutego aktami, plan działania ma charakter uzupełniający i świadczy o szerszym zaangażowaniu Polski w rozwiązanie nierozstrzygniętych kwestii dotyczących praworządności oraz o jasnym sposobie osiągnięcia tego celu.
Źródło: Komisja Europejska
