W grudniu 2023r. Rada i Parlament Europejski osiągnęły wstępne porozumienie dotyczące dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju. Celem tego aktu jest zapewnienie lepszej ochrony środowiska i praw człowieka w UE i na świecie. Poprzez Dyrektywę, na duże przedsiębiorstwa nałożone zostaną obowiązki, które mają zapobiegać niekorzystnym skutkom, jakie ich działalność (a także działalność ich jednostek zależnych i partnerów biznesowych) powoduje lub może powodować dla praw człowieka i dla środowiska.
Obowiązki
Dyrektywa w sprawie należytej staranności ustanawia przepisy, które mają zapobiegać negatywnym skutkom, jakie duże przedsiębiorstwa powodują lub mogą powodować dla praw człowieka i dla środowiska. Obejmuje ona wyższy szczebel łańcucha działalności (partnerów biznesowych), a także częściowo jego niższy szczebel (dystrybucję czy recykling).
Akt ustanawia również przepisy dotyczące kar i odpowiedzialności cywilnej za naruszenie przewidzianych w dyrektywie obowiązków. Zobowiązuje ona przedsiębiorstwa do przyjęcia planu zapewniającego zgodność ich modelu biznesowego i strategii z porozumieniem klimatycznym z Paryża.
Główne punkty porozumienia
Osiągnięte między Radą a Parlamentem wstępne porozumienie określa zakres stosowania dyrektywy, wyjaśnia odpowiedzialność prawną przedsiębiorstw nieprzestrzegających przepisów, dopracowuje poszczególne kary oraz uzupełnia wykaz praw i zakazów, których przedsiębiorstwa powinny przestrzegać.
Zakres stosowania
Za „duże przedsiębiorstwa” uznano:
- firmy z UE zatrudniają ponad 500 pracowników i których przychód netto ze sprzedaży w skali światowej przekracza 150 mln EUR,
- firmy z UE działające w niektórych sektorach o „dużym wpływie” (np. leśnictwo, tekstylia i wydobycie minerałów), zatrudniające ponad 250 pracowników i posiadające globalny obrót przekraczający 40 mln EUR,
- przedsiębiorstwa spoza UE, których działalność w UE mieści się w powyższych progach. (Dyrektywa będzie miała zastosowanie, jeśli ich przychody w UE osiągną ponad 150 mln EUR trzy lata po wejściu w życie tego aktu). Komisja będzie musiała opublikować wykaz przedsiębiorstw spoza UE, które są objęte dyrektywą.
Sektor finansowy
Według osiągniętego porozumienia tymczasowo wyłączone z zakresu dyrektywy zostaną usługi finansowe. Wprowadzona zostanie jednak klauzula przeglądowa dotycząca ewentualnego przyszłego włączenia sektora finansowego na niższym szczeblu do zakresu stosowania dyrektywy w oparciu o wystarczającą ocenę skutków.
Zmiana klimatu i odpowiedzialność cywilna
Osiągnięty kompromis wzmacnia przepisy, które zobowiązują duże przedsiębiorstwa do dołożenia wszelkich starań, aby przyjąć i wdrożyć plan transformacji w celu łagodzenia zmiany klimatu.
W kwestii odpowiedzialności cywilnej porozumienie umacnia prawo dostępu osób poszkodowanych do wymiaru sprawiedliwości. Przewiduje się okres pięciu lat na wnoszenie roszczeń przez podmioty (w tym związki zawodowe lub organizacje społeczeństwa obywatelskiego), które odczuły niekorzystne skutki działalności przedsiębiorstw. Ponadto porozumienie ogranicza ujawnianie dowodów, a także środki nakazujące zaprzestanie szkodliwych praktyk oraz zmniejsza koszty postępowania dla stron skarżących.
Jako ostateczne rozwiązanie dla przedsiębiorstw, które zidentyfikują niekorzystne skutki dla środowiska lub praw człowieka ze strony niektórych swoich partnerów biznesowych, porozumienie podaje zakończenie relacji biznesowych – w przypadku gdy skutkom tym nie można zapobiec lub ich wyeliminować.
Kary
W przypadku przedsiębiorstw, które nie zapłacą kar finansowych nałożonych na nie w wyniku naruszenia dyrektywy, wstępne porozumienie przewiduje szereg środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk i uwzględnia przy tym obrót przedsiębiorstwa przy nakładaniu kar (kara maksymalna w wysokości co najmniej 5% przychodów netto przedsiębiorstwa). Porozumienie zobowiązuje przedsiębiorstwa do aktywnego zaangażowania w dialog i konsultacje z zainteresowanymi stronami jako jeden ze środków w ramach procedury należytej staranności.
Definicje
Wstępne porozumienie opisuje obowiązki przedsiębiorstw w załączniku I, a także zawiera wykaz konkretnych praw i zakazów, których nadużywanie lub naruszanie stanowi niekorzystny wpływ na prawa człowieka. Wykaz zawiera odniesienia do instrumentów międzynarodowych, które zostały ratyfikowane przez wszystkie państwa członkowskie i które jasno wytyczają standardy, które mogą być przestrzegane.
Porozumienie dodaje nowe pozycje do wymienionych w załączniku obowiązków i instrumentów odnoszących się do praw człowieka. Pozycje te dotyczą zwłaszcza słabszych grup. Po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie do wykazu będą mogły zostać dodane –w drodze aktów delegowanych – również najważniejsze konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).
Wstępne porozumienie wprowadza również w załączniku odniesienia do innych konwencji ONZ, takich jak Międzynarodowy pakt o prawach obywatelskich i politycznych, Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych czy Konwencja o prawach dziecka. Porozumienie wyjaśnia także, na czym polegają negatywne skutki dla środowiska objęte dyrektywą. Chodzi o wszelką mierzalną degradację środowiska: szkodliwe zmiany w glebie, zanieczyszczenie wody lub powietrza, szkodliwe emisje lub nadmierne zużycie wody, a także inne skutki dla zasobów naturalnych.
Dalsze kroki
Wstępne porozumienie osiągnięte z Parlamentem Europejskim musi zostać zatwierdzone i formalnie przyjęte przez obie instytucje. Następnie państwa członkowskie będą miały dwa lata na transpozycję dyrektywy do prawa krajowego. Realnie, wdrożenia dyrektywy możemy się spodziewać prawdopodobnie w 2025.
Linki:
Źródło: Rada Europejska/ Rada Unii Europejskiej/ Lexology
