8 czerwca br. Komisja Europejska opublikowała jedenastą edycję unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości. Jest to coroczny przegląd zawierający dane porównawcze dotyczące efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Tegoroczna tablica wyników zawiera dane dotyczące 16 nowych obszarów, na przykład sposobu, w jaki organy krajowe radzą sobie z korupcją, długości postępowań w sprawach dotyczących przekupstwa oraz szczególnych ustaleń ułatwiających równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości osobom starszym, ofiarom przemocy ze względu na płeć i przemocy domowej oraz osobom ogólnie zagrożonym dyskryminacją. Edycja z 2023 r. zawiera również, po raz pierwszy, dane liczbowe dotyczące m.in. wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, powoływania prezesów sądów najwyższych i prokuratorów generalnych oraz najwyższych instancji sprawujących jurysdykcję konstytucyjną.
Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości powstała w 2013 r. i służy Komisji do monitorowania reform wymiaru sprawiedliwości prowadzonych w państwach członkowskich oraz stanowi jedno z narzędzi składających się na unijny zestaw instrumentów na rzecz praworządności. Tablica wyników obejmuje trzy główne elementy skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości:
- Efektywność: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku;
- Jakość: wskaźniki dotyczące dostępności (np. pomoc prawna i opłaty sądowe), szkoleń, budżetu i wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, zasobów ludzkich i cyfryzacji;
- Niezależność: wskaźniki dotyczące postrzegania niezależności sądów przez ogół społeczeństwa i przedsiębiorstwa oraz zabezpieczeń dotyczących sędziów i funkcjonowania prokuratury krajowej.
Podobnie jak w poprzednich edycjach, w edycji z 2023 r. przedstawiono dane z dwóch badań Eurobarometru na temat tego, jak opinia publiczna i przedsiębiorstwa postrzegają niezależność sądów w poszczególnych państwach członkowskich.
Kluczowe ustalenia w ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2023 r.:
- Nadal stoją przed nami wyzwania w zakresie opinii na temat niezależności sądów: Z badania Eurobarometru przeprowadzonego wśród ogółu społeczeństwa wynika, że od 2016 r. postrzeganie niezależności sądów przez ogół społeczeństwa poprawiło się w 15 państwach członkowskich. W porównaniu z ubiegłym rokiem opinia społeczeństwa poprawiła się w 12 państwach członkowskich, a w pozostałych 12 – pogorszyła lub utrzymała się na tym samym poziomie. W paru państwach członkowskich poziom postrzeganej niezależności pozostaje szczególnie niski. Badanie Eurobarometr przeprowadzone wśród przedsiębiorstw pokazuje, że postrzeganie niezależności poprawiło się w 12 państwach członkowskich w porównaniu z 2016 r. Jednak w 13 państwach członkowskich opinia przedsiębiorstw na temat niezależności pogorszyła się w porównaniu z ubiegłym rokiem.
- Walka z korupcją: W 12 państwach członkowskich sprawy dotyczące przekupstwa w sądach karnych są rozstrzygane w ciągu roku, natomiast w pozostałych 5, w przypadku których dostępne są dane, postępowanie może trwać do około 4 lat. Tablica wyników z 2023 r. zawiera również porównanie uprawnień wyspecjalizowanych organów zajmujących się zapobieganiem korupcji oraz zasad ich wyznaczania. Po raz pierwszy w przeglądzie uwzględniono również organy policji i organy ścigania specjalizujące się w walce z korupcją, a także procedury mianowania szefów prokuratur specjalizujących się w zwalczaniu korupcji.
- Nadal pozostaje pole do poprawy w obszarze cyfryzacji systemów wymiaru sprawiedliwości: Tylko osiem państw członkowskich posiada przepisy proceduralne, które w pełni lub w znacznym stopniu zezwalają na korzystanie z komunikacji zdalnej i dopuszczają dowody wyłącznie w formacie cyfrowym. W 19 państwach członkowskich jest to możliwe jedynie w ograniczonej liczbie sytuacji, np. w przypadku niektórych użytkowników sądowych (np. stron), ale nie wszystkich (biegli sądowi). Przy sporządzaniu tegorocznej edycji tablicy ustalono również, że – z dwoma wyjątkami – sądy i prokuratura w państwach członkowskich nadal nie wykorzystują w pełni technologii cyfrowej w takim stopniu, na jaki pozwalają ich przepisy proceduralne.
- Różny stopień dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla osób zagrożonych dyskryminacją i osób starszych oraz ofiar przemocy ze względu na płeć i przemocy domowej: 17 państw członkowskich dostarcza informacji na temat praw osób zagrożonych dyskryminacją, a 22 państwa członkowskie zapewniają łatwy fizyczny dostęp do budynków sądu. Ponadto dziewięć państw członkowskich podjęło działania mające na celu zwiększenie dostępności pomocy prawnej dla osób starszych. Jeśli chodzi o ofiary przemocy ze względu na płeć i przemocy domowej, w 12 państwach członkowskich wprowadzono wszystkie określone zabezpieczenia, w tym dostęp online do informacji istotnych dla tej grupy, szczególną ochronę ofiar i świadków, wsparcie w trakcie postępowania sądowego ze strony organizacji pozarządowych lub organów ds. równości oraz specjalne szkolenia dla sędziów. Prawie jedna czwarta państw członkowskich nie zapewnia jednak dostępu online do istotnych informacji na temat przemocy ze względu na płeć i praw ofiar.
Dalsze działania
Informacje zawarte w tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości ułatwiają monitorowanie prowadzone w ramach europejskiego semestru oraz corocznego cyklu sprawozdawczego w zakresie praworządności, a ustalenia zostaną wykorzystane przez Komisję podczas opracowywania sprawozdania na temat praworządności z 2023 r. Tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości z 2023 r. dodatkowo rozbudowano, aby zaspokoiła potrzebę uzyskania dodatkowych informacji porównawczych (takich jak nowe dane na temat rocznych wynagrodzeń sędziów i prokuratorów oraz na temat organów zaangażowanych w walkę z korupcją) stwierdzoną podczas przygotowywania sprawozdania na temat praworządności z 2023 r. Dane z tablicy wyników wykorzystuje się również do monitorowania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
Link do dokumentu: 2023 EU Justice Scoreboard
Źródło: Komisja Europejska
